Το Νερό είναι Κοινωνικό Αγαθό Όχι Εμπόρευμα

 

Η «αξία» του νερού

    Το νερό αποτελεί έναν φυσικό πόρο άρρηκτα συνδεδεμένο με την ίδια τη ζωή. Από τις πετρόχτιστες βρύσες και τα πηγάδια που συναντάμε στα χωριά, μέχρι τις πηγές που αναβλύζουν στα βουνά και τα εγκαταλελειμμένα, πια, αρδευτικά κανάλια, είναι φανερό πως δεν νοείται ανθρώπινη (και μη) δραστηριότητα αποκομμένη από το νερό. Η παραπάνω διαπίστωση θα ήταν εύλογο να μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως, όπως όλα τα κοινωνικά αγαθά, έτσι και το νερό χρήζει συλλογικής διαχείρισης από τις κατά τόπους κοινότητες ώστε να μοιράζεται με βάση τις ανάγκες. Είναι η ίδια ιδιότητα, ωστόσο, αυτή που τραβάει την προσοχή των ιδιωτικών συμφερόντων και το μετατρέπει από αγαθό προσβάσιμο σε όλους σε εμπόρευμα (ακόμα και πολυτελείας).   

Νερό και εταιρείες εμφιάλωσης στο νομό Ιωαννίνων

    Στην ευρύτερη περιοχή των Ιωαννίνων, λειτουργούν δύο μεγάλες εταιρείες εμφιάλωσης, η "Ζαγόρι" (Χήτος) και η "Βίκος" (Σεπετάς), που από τη στιγμή της ίδρυσής τους καρπώνονται τεράστια κέρδη εκμεταλλευόμενες έναν φυσικό πόρο, το νερό, με τους ιδρυτές τους να έχουν περίτεχνα χτίσει το προφίλ των "καλών παιδιών", των ευεργετών των ντόπιων κοινοτήτων και το παράδειγμα της υγιούς επιχειρηματικότητας της χώρας. Παράλληλα, διατηρούν άριστες σχέσεις με τους εκάστοτε εκπροσώπους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, πράγμα που φαίνεται και από την διαγραφή των προστίμων (2017) που τους επιβλήθηκαν καθώς δεν διέθεταν άδειες εμπορίας, αλλά και από την πρόσφατη (Φεβρουάριος 2022) άρνηση του περιφερειάρχη Αλ. Καχριμάνη να συζητηθεί το θέμα της διαχείρισης του νερού στη συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου. Χαρακτηριστική είναι η τοποθέτησή του «όσο είμαι εγώ περιφερειάρχης, δεν θα συζητηθεί αυτό το θέμα» και η από μεριάς του μη αποδοχή του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ηπείρου ως εν δυνάμει συνομιλητή. Εντάξει, δεν πέφτουμε και από κανένα σύννεφο.

Καθώς όμως το να γίνεται κανείς αχόρταγος με τον καιρό είναι σύνηθες χαρακτηριστικό των «επιτυχημένων επιχειρηματιών», οι εν λόγω εταιρείες δεν αρκούνται πλέον στις ποσότητες νερού που ήδη στραγγίζουν τις πηγές και αιτούνται (με την μια αίτηση να έχει ήδη εγκριθεί) αύξηση των απολήψεων τους. Κάτι τέτοιο κάποια χρόνια πριν θα ήταν ανέφικτο όμως στο όνομα της κερδοσκοπίας όλα μπορούν να αλλάξουν. Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα από την αρχή.

Το 2017 η απόφαση της ΕΕΥ[1], που αφορά την απαγόρευση νέων γεωτρήσεων και αύξηση των απολήψεων του Λεκανοπεδίου Ιωαννίνων στο ΥΥΥ[2] Μιτσικελίου, με μόνη εξαίρεση τις γεωτρήσεις για κάλυψη αναγκών του δικτύου ύδρευσης, λαμβάνει ισχύ νόμου με ΦΕΚ που δημοσιεύεται τον Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου. Βάσει αυτού, συντάσσονται και εγκρίνονται ύστερα και από δημόσια διαβούλευση το ΣΔΛΑΠ[3] και το ΣΜΠΕ[4], στα οποία περιλαμβάνεται η περιγραφή του μέτρου Μ05Σ0803.  

Στην πρώτη διατύπωση, το κείμενο περιγραφής του εν λόγω μέτρου φαίνεται να συμφωνεί με το ΦΕΚ του 2017. Σκοπό έχει την αντιμετώπιση προβλημάτων που λίγο-πολύ όλοι και όλες έχουμε βιώσει/ακούσει, τα οποία αφορούν τόσο τα φαινόμενα λειψυδρίας του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες, όσο και την περαιτέρω επιδείνωση της οικολογικής κατάστασης της λίμνης Παμβώτιδας.

    Ως εδώ, θα μπορούσαμε να πούμε πως έστω και σε ένα στοιχειώδες πλαίσιο, τίθενται ως προτεραιότητα οι ανάγκες σε νερό των κατοίκων, και να σωθεί ό,τι σώζεται από τον ήδη υποβαθμισμένο υδροβιότοπο της λίμνης.Εφόσον αυτό όμως άρχισε να μπαίνει εμπόδιο στα μεγαλεπήβολα σχέδια των δύο αγαπητών εταιρειών, έπρεπε να αλλάξει.

Έτσι, καθόλου παράξενο δεν μας φάνηκε όταν η περιγραφή του μέτρου που αναφέρθηκε παραπάνω άλλαξε με συνοπτικές διαδικασίες, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να ωφελούνται αυτές οι εταιρείες. Συγκεκριμένα, η αλλαγή έγινε με εισήγηση του συντονιστή της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Ηπείρου και Δυτικής Μακεδονίας και πρόεδρου του Συμβουλίου Υδάτων Ηπείρου Βασίλη Μιχελάκη[5] και βασίστηκε σε έρευνες ιδιωτικών συμφερόντων, οι οποίες είχαν απορριφθεί κατά την αρχική διατύπωση του μέτρου. Η τροποποιημένη περιγραφή εγκρίνεται και δημοσιεύεται στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος και στη Γενική Γραμματεία Υδάτων (ΕΓΥ) τον Φεβρουάριο του 2020.

Πλέον, δημιουργούνται "παράθυρα" για αύξηση των απολήψεων νερού για εμπορικούς λόγους. Οι παραπάνω έρευνες παρουσιάζουν, αυθαίρετα, την κατάτμηση του ΥΥΥ Μιτσικελίου σε δύο επιμέρους τμήματα που υφίστανται και λειτουργούν ανεξάρτητα. Το τμήμα «υπολεκάνη» Μιτσικελίου, από το οποίο γίνεται η υδροδότηση του λεκανοπεδίου και ανά διαστήματα είναι ελλειμματικό, και το τμήμα «υπολεκάνη» Βελλάς, που σχετίζεται με πλεονασματικά αποθέματα ύδατος. Άρα, οι εταιρείες που υπάγονται στο τμήμα Βελλάς θα μπορούν να αντλούν μεγαλύτερες ποσότητες νερού χωρίς να προκαλούν κάποια υποβάθμιση του υδροφόρου. Μόνο που οι υπόγειοι υδροφορείς παρουσιάζουν συνέχεια δεν μπορούμε να τους κόβουμε και να τους ράβουμε ανάλογα με τα εκάστοτε συμφέροντα (!)

Και ενώ τόσο οι κάτοικοι όσο και εργαζόμενοι σε κομβικές θέσεις δεν ενημερώθηκαν καν γι’ αυτή την αλλαγή, οι δύο εταιρείες υποβάλλουν το 2021 αιτήματα (με το αίτημα της μίας να έχει ήδη εγκριθεί) για αύξηση απολήψεων από 300.000 κ.μ. σε 470.000 κ.μ. Βέβαια, ακόμη και αυτά τα νούμερα πολύ πιθανό να είναι φαινομενικά μιας και δεν γίνονται έλεγχοι! Στην πραγματικότητα κανένας δεν γνωρίζει τις ακριβείς ποσότητες που απολαμβάνουν, κυριολεκτικά και μεταφορικά, οι επιχειρηματίες.

    Σε αυτό το σημείο, κρίνεται αναγκαίο να αναφέρουμε πως ανάλογο αίτημα έχει κατατεθεί εδώ και καιρό και από τη ΔΕΥΑΙ, με σκοπό την επαρκή υδροδότηση του λεκανοπεδίου. Αίτημα του οποίου η έγκριση ακόμα εκκρεμεί. Πολλά, επίσης, έχουμε διαβάσει για το κακοσυντηρημένο δίκτυο και την ελλιπή στελέχωση της εταιρείας ύδρευσης. Είναι φανερές οι προτεραιότητες της κεντρικής και τοπικής εξουσίας. Εξάλλου, σε περιπτώσεις λειψυδρίας μπορούμε πάντα να προμηθευτούμε εμφιαλωμένο νερό, είτε με το ανάλογο αντίτιμο, είτε ως ευγενική προσφορά των εταιρειών με μεσάζοντα την Περιφέρεια.

Και κάπου εδώ, από την άνοιξη του 2021, εργαζόμενοι της Αποκεντρωμένης και μέλη του Συμβουλίου Υδάτων Ηπείρου αρχίζουν να δημοσιοποιούν το θέμα, να κάνουν ερωτήσεις και να ζητούν σύγκλιση του συμβουλίου. Οι πρώτοι παίρνουν ως απάντηση απειλές και αυταρχικές μεταθέσεις και οι δεύτεροι πως το συμβούλιο είναι δυσλειτουργικό, άρα δεν υπάρχει λόγος σύγκλισης. Ωστόσο, πώς μπορεί να κρίνεται ως δυσλειτουργικό ένα όργανο που εδώ και οχτώ χρόνια, από το 2014, δεν έχει συνεδριάσει ποτέ; Και εδώ καταλυτικό ρόλο διαδραματίζει ο Βασίλης Μιχελάκης, που ως πρόεδρος του συμβουλίου φαίνεται να έχει ουσιαστικά καταργήσει τη λειτουργία του, όπως καταγγέλλουν και πάλι μέλη του συμβουλίου.

Η ιδιωτικοποίηση του νερού φιγουράρει ψηλά στη λίστα ιδιωτικοποιήσεων των εθνικών κρατών και, φυσικά, των λόμπι των επιχειρήσεων που τις περιτριγυρίζουν. Οι μεθοδευμένες κινήσεις και από τις δύο πλευρές προς αυτήν την κατεύθυνση το επιβεβαιώνουν και για τον τόπο μας. Μάλιστα, διαφημίζονται για μια ακόμα φορά ως "ανάπτυξη", "βιώσιμη ανάπτυξη", "πράσινη ανάπτυξη" και με όλους αυτούς τους χαρακτηρισμούς που τεχνηέντως αποκρύβουν πως κάποιοι λίγοι θα πλουτίσουν ακόμα παραπάνω σε βάρος όλων μας. Πώς άραγε θα ωφεληθούν και πόσο "αναπτυγμένοι" θα είναι οι κάτοικοι των Ιωαννίνων όταν ενταθούν οι διακοπές νερού και αυξηθούν οι ήδη ακριβοί λογαριασμοί;

Το Νερό και η κατάσταση της λίμνης Παμβώτιδας

    Ο τρόπος που η τοπική εξουσία εθελοτυφλεί σε ό,τι αφορά την διαχείριση του νερού των Ιωαννίνων, είτε όσον αφορά την παρακμάζουσα ΔΕΥΑΙ με τα πανάκριβα τιμολόγια, είτε με την ευνοϊκή μεταχείριση των εταιρειών εμφιάλωσης με κύριο γνώμονα να μην μπουν εμπόδια στα κέρδη τους, δεν μπορεί παρά να μας θυμίσει όλο το ιστορικό κακοδιαχείρισης του υδατικού και οικολογικού συστήματος της Παμβώτιδας. Αναρωτιόμαστε για το κατά πόσο η άντληση επιπλέον νερού, από τον υδροφόρο ορίζοντα και μάλιστα καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, θα μπορούσε να υποβαθμίσει ακόμη περισσότερο την κατάσταση της λίμνης που για πάρα πολλά χρόνια παραμένει επιβαρυμένη λόγω της κακοδιαχείρισης και της υποβάθμισης. 

Η χαμηλή παροχή φρέσκου νερού στην λίμνη, είναι μείζον πρόβλημα, ωστόσο δεν αποτελεί το μοναδικό. Τα αναχώματα για την κατασκευή του ποδηλατοδρόμου στο νότιο τμήμα αλλά και το φράγμα υπερχείλισης στο βόρειο τμήμα έχουν καταστήσει την λίμνη μία κλειστή λεκάνη σχεδόν στάσιμων υδάτων. Ο χρόνος ανανέωσης των υδάτων έχει αυξηθεί πολύ σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες και θα συνεχίσει να αυξάνεται όσο η λίμνη παραμένει αποκομμένη από τις πηγές της (ανάχωμα Αμφιθέας). Ταυτόχρονα, οι εισροές φερτών υλικών, φυτοφαρμάκων και σκουπιδιών από τα γύρω ρέματα επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση υποβαθμίζοντας τις οικολογικές της λειτουργίες και μειώνοντας χρόνο με το χρόνο το βάθος της. Αν συνεχιστεί αυτό, σε μερικές δεκαετίες μπορεί να μην υπάρχει η λίμνη ή να υπάρχει ως έλ(ε)ος. Εντάξει, δεν περιμέναμε η τοπική εξουσία να ενδιαφερθεί για ένα χαρακτηριστικό περιβαλλοντικό στοιχείο όπως η λίμνη, αλλά μας κάνει εντύπωση που δεν προστατεύει το «τουριστικό διαμάντι» της πόλης μας (!)

Οι παρεμβάσεις με τα αναχώματα που οδήγησαν στο μαρασμό της Παμβώτιδας ήταν άμεσα συνδεδεμένες με την προσπάθεια της Περιφέρειας για τοπική άκρατη ανάπτυξη και με σχέδια για παραχώρηση «κομματιών – φιλέτων» δίπλα στη λίμνη σε τοπικούς μεγαλοεπιχειρηματίες για εκμετάλλευση και επιπλέον πλουτισμό. Από αυτά, ευτυχώς, μόνο λίγα κατάφεραν να υλοποιηθούν, μέχρι στιγμής, (βλέπε παραλίμνιο) αν σκεφτούμε δε ότι υπήρχαν προβλέψεις για κατασκευή πολυτελών ξενοδοχείων καθ’ όλο το μήκος του παραλίμνιου πεζόδρομου.

Σε αντίστοιχη κατάσταση υποβάθμισης βρίσκεται και ο ποταμός Καλαμάς, ένα οικοσύστημα που θυσιάστηκε για να διοχετευτούν λύματα. Ο ποταμός δέχεται τεράστιο φορτίο λυμάτων τόσο από τις βιομηχανικές μονάδες όσο και μέρος των (πρωτογενών) λυμάτων της πόλης των Ιωαννίνων που χρόνια τώρα δεν επεξεργάζονται στον βιολογικό καθαρισμό λόγω υπερκορεσμού του και της πολύχρονης καθυστέρησης επέκτασής του. 

Στις επιλογές της τοπικής εξουσίας και του κράτους για την τύχη της λίμνης Παμβώτιδας, αλλά και του ποταμού Καλαμά, κυριάρχησε η αδιαφορία για στοιχειώδη και απολύτως ουσιαστικά περιβαλλοντικά ζητήματα. Θεωρούμε ότι η παραχώρηση ακόμα μεγαλύτερων ποσοτήτων πόσιμου νερού από τις πηγές του Μιτσικελίου στις δύο εταιρείες εμφιάλωσης «Βίκος» και «Ζαγόρι», παράλληλα με την εμφάνιση προβλημάτων λειψυδρίας/υδροδότησης στα Γιάννενα κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, δείχνει για άλλη μια φορά πως η διαχείριση ενός ζωτικού δημόσιου πόρου, του πόσιμου νερού, παρακάμπτεται για να εξυπηρετηθούν σχέδια κερδοφορίας μερικών επιχειρηματιών.

Αγώνες για την υπεράσπιση του νερού

    Από όλα τα παραπάνω  προκύπτει το κρίσιμο ερώτημα: σε ποιόν ανήκει επιτέλους το νερό και η διαχείριση του; Είναι εμπόρευμα στην ιδιοκτησία του κράτους και των ιδιωτικών εταιρειών ή αποτελεί κοινωνικό αγαθό;

Ο πόλεμος για το νερό ανάμεσα σε κράτη και ιδιωτικές επιχειρήσεις από τη μία και τοπικές κοινωνίες από την άλλη, είναι ένα από τα πιο σημαντικά σύγχρονα σημεία αγώνα παγκοσμίως. Το νερό, σε όλες τις μορφές του, οι λίμνες, τα ποτάμια, ο υδροφόρος ορίζοντας,(ευτυχώς δεν έχουμε και παγετώνες) αντιμετωπίζεται από τους κρατικούς μηχανισμούς και τις ιδιωτικές εταιρείες ως εμπόρευμα, του οποίου η μόνη αξία, είναι αυτή του κέρδους. 

Είναι σαφές πως το ζήτημα της διαχείρισης του νερού αφορά κάθε ύπαρξη, ανθρώπινη και μη, αφού αποτελεί προϋπόθεση οποιασδήποτε ζωής στον πλανήτη. Όπως όλα τα κοινωνικά αγαθά, έτσι και το νερό, ίσως το πιο σημαντικό όλων, απαιτεί  τη συμμετοχή όλων των επιμέρους κοινοτήτων στις αποφάσεις προστασίας και διαχείρισης του.

Το σύγχρονο πολιτικό-οικονομικό σύστημα θέλει τον καθένα μας ατομικιστή και απομονωμένο, μας θέλει υπηκόους και πελάτες, ανίκανους να δούμε ενεργητικά και συλλογικά τις ανάγκες μας. Εμείς όμως κατανοούμε πως η επίθεση στα κοινά αγαθά, στο νερό, στην ενέργεια και στον δημόσιο χώρο αντίστασης που αυτά δημιουργούν, είναι επίθεση σε όλους εμάς και τις ζωές μας. Ξέρουμε πως μόνο οι συλλογικές κοινωνικές αντιστάσεις είναι ικανές να βάλουν ένα φρένο στην λεηλασία του νερού. Από την Κοτσαμπάμπα στη Βολιβία και τους αγώνες που προκάλεσαν την απέλαση της ισχυρής διακρατικής εταιρείας, που είχε ιδιωτικοποιήσει το νερό τους, μέχρι τους αγώνες της ελληνικής κοινωνίας ενάντια στους μεγάλους κερδοσκοπικούς σχεδιασμούς, όπως η εκτροπή του Αχελώου, τα φράγματα του Αράχθου και τα σχεδιασμένα φράγματα στον Αώο.

Οι αγώνες για το νερό έχουν αφήσει μια ισχυρή κληρονομιά σε όλο τον κόσμο σχετικά με τη σημασία της διεκδίκησης του νερού ως φυσικό πόρο που ανήκει σε όλους κι όχι ως εμπόρευμα πολυτελείας. Μια κληρονομιά που αμφισβητεί με το λόγο και τις πρακτικές της (οριζόντιες και κοινωνικές) το ότι οι φυσικοί πόροι ανήκουν στους λίγους και τους ισχυρούς. Είναι απαραίτητο να θέσουμε το ζήτημα της επίθεσης στο νερό και επακόλουθα της υποβάθμισης των ζωών μας σε κεντρικό επίπεδο. Να υπερασπιστούμε το νερό από τα κρατικά και ιδιωτικά συμφέροντα σημαίνει να διεκδικήσουμε να αποφασίζουμε ισότιμα για αυτό ως κοινωνία.

---

[1] Εθνικής Επιτροπής Υδάτων

[2] Υπόγειο Υδατικό Υποσύστημα

[3] 1η Αναθεώρηση του Σχεδίου Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Ηπείρου

[4] Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων 

[5] Ο Βασίλης Μιχελάκης αποτελεί μέλος του ΣΥΡΙΖΑ και της κεντρικής επιτροπής ανασυγκρότησής του, παράλληλα χαίρει της εμπιστοσύνης της ΝΔ. Καθόλου τυχαία δεν θεωρούμε την διαδοχή των γεγονότων που ακολουθούν με το πρόσωπό του και την πολιτική του ιδιότητα.

 

Καμιά Αυταπάτη για Ιδιωτική-Κρατική Διαχείριση του Νερού

Όχι στο ξεπούλημα

Κοινωνική και Αμεσοδημοκρατική Διαχείριση τώρα!